Zo ongeveer iedereen is het erover eens dat de veehouderij uit haar jasje is gegroeid. Oplossingen zijn er te kust en te keur – maar laten ons als consument doorgaans buiten beschouwing. Hoeveel zou ik als consument moeten betalen om ervoor te zorgen dat de boer een eerlijk inkomen verdient en kan werken binnen de grenzen van de natuur door zijn veestapel te verkleinen? Ik rekende het uit voor een liter melk.
Dit is de eerste aflevering van mijn zoektocht. Naar het overzicht.
In de luwte van de coronacrisis verscheen afgelopen najaar een baanbrekende publicatie en de kans is groot dat het je is ontgaan: de Agro-Nutri Monitor 2020. In opdracht van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit werden de winsten én verliezen van verschillende schakels in de ketens van zes verschillende voedingsmiddelen gepubliceerd. Wat houden de makers van ons eten over aan hun werk? Uit de monitor:
“De gemiddelde consumentenprijs van gangbare dagverse melkproducten was in de periode 2017-2019 rond 0,80 euro per kg (exclusief btw). De gemiddelde brutomarge van de melkveehouder was 0,39 euro per kg, de nettomarge -4%. De brutomarge van de verwerker was 0,15 euro per kg, de nettomarge -2%. De brutomarge van supermarkten was 0,29 euro per kg, de nettomarge 7%.”
Nederlandse melkveehouders maakten in de periode 2017-2019 gemiddeld genomen een verlies van 4%. Veel boeren houden niets over aan de melk die je koopt in de supermarkt, maar moet er op toeleggen. En dat was niet alleen zo tussen 2017 en 2019, maar is al decennialang het geval. Hoe kan het bestaan dat de makers van ons eten – één van onze belangrijkste levensbehoeften – erop achteruit boeren?
Hoe kan het bestaan dat de makers van ons eten – één van onze belangrijkste levensbehoeften – erop achteruit boeren?
Ik vind dat niet kunnen en hoewel ik weet dat het idealistisch is, ben ik dus op zoek naar een economie die de makers van ons eten eerlijk waardeert.
Daarom heb ik, op basis van de Agro-Nutri Monitor 2020, uitgerekend welke prijs ik als consument gemiddeld voor een liter melk zou moeten betalen om ervoor te zorgen dat het huidige aantal boeren een eerlijk inkomen kan verdienen zelfs als ze hun veestapel verkleinen en niet meer exporteren.
op zoek naar de makers
Laat je je e-mailadres achter? Dan houd ik je op de hoogte van mijn zoektocht.
Voordat ik mijn berekening uit de doeken doe wil ik benoemen dat het gaat om een grove schatting die is gebaseerd op gemiddeldes en een aantal aannames. Mijn doel is een zoektocht naar een eerlijk inkomen voor de makers van melk, waarover ik graag met je in gesprek ben onder de artikelen in deze zoektocht. Tenzij anders aangegeven komen gebruikte gegevens uit de Agri-Nutri Monitor 2020.
Een eerlijke prijs voor een liter melk
Melkveehouderij
| Situatie | Huidig | Eerlijk |
|---|---|---|
| Aantal koeien per bedrijf | 98 | 30 |
| Kilogram melk per bedrijf | 857.500 | 262.500 |
Kosten
| Totaal vaste kosten | €248.675 | €248.675 |
| Totaal variabele kosten | €162.925 | €49.875 |
| Totale kosten per bedrijf | €411.600 | €298.550 |
| Kosten per kg melk | €0,48 | €1,14 |
Inkomsten
| Melkprijs | €0,39 | €1,18 |
| Overig | €0,05 | €0,05 |
| Subsidies | €0,02 | - |
| Totale inkomsten | €0,46 | €1,23 |
| Winst per kg melk | - €0,02 | €0,09 |
|---|
Zuivelverwerking
| Inkoopprijs melk | €0,34* | €1,18 |
| Kosten | €0,16 | €0,16 |
| Verkoopprijs | €0,50 | €1,45 |
| Winst per kg melk | €0,00 | €0,11 |
|---|
Supermarkt
| Inkoopprijs melk | €0,50 | €1,45 |
| Kosten | €0,23 | €0,23 |
| Winst per kg melk | €0,07 | €0,14 |
|---|---|---|
| Prijs | €0,80 | €1,81 |
| Prijs incl. btw | €0,87 | €1,98 |
*Deze inkoopprijs sluit niet goed aan bij de melkprijs die de boeren ontvangen. Dit komt omdat de Agri-Nutri Monitor deze prijs op verschillende bronnen baseert. Bovendien fluctueert de opbrengstprijs voor melk gedurende het jaar en tussen jaren (p. 152).
De Agri-Nutri Monitor rapporteert de kosten en opbrengsten van boeren per kg melk. Voor de zuivelverwerking en supermarkten worden geen eenheden genoemd, maar ik heb aangenomen dat kosten worden berekend per liter. Omdat een liter melk niet precies een kilo weegt sluiten de getallen niet helemaal op elkaar aan.
Ik leerde eerder dat melkprijzen niet berekend worden per liter, maar per kilogram. Wat telt is namelijk de hoeveelheid vet en eiwitten in een liter. Rechtstreeks van de koe bevat melk zo’n 4,2% vet. Volle melk in de winkel bevat 3,5% vet en halfvolle melk 1,5%. Direct na een melkbeurt heeft een liter melk dus een ander gewicht dan in de winkel.
Uitgangspunten
Voor het berekenen van een eerlijke en duurzame melkprijs ben ik uitgegaan van het volgende:
- Een goed inkomen voor de boer. Omdat 5-10% winst wordt gezien als een gezonde bedrijfswinst ga ik uit van 7,5% winst. Subsidies zijn niet langer nodig.
- Ook voor de zuivelverwerking en supermarkt reken ik een winst van 7,5%. Ik neem aan dat de kosten die deze partijen maken voor het verwerken van melk gelijk blijven.
- Sinds 1950 gaat het aantal landbouwbedrijven iedere 20 à 25 jaar door de helft. Steeds de boeren die het niet meer redden om voor een lagere prijs te produceren, moeten stoppen. Omdat ik boeren belangrijk vind en wil waarderen in plaats van weg hebben, ga ik er in mijn berekening van uit dat het huidige aantal boeren gelijk blijft.
- Tot slot neem ik aan dat de melkveehouder niet langer exporteert. Zo is de melkveehouder in zijn of haar inkomen niet langer afhankelijk van de schommelende wereldmarktprijzen en ondervindt de Nederlandse natuur geen schade van producten die in het buitenland worden geconsumeerd. Momenteel wordt bijna twee derde van de in Nederland geproduceerde zuivel geëxporteerd. Voor mijn berekening ga ik dus uit van 30% van de huidige melkveestapel: de hoeveelheid vee die nodig is om te voorzien in de melk en zuivel die momenteel door Nederlanders wordt geconsumeerd.
Verantwoording
Nederland telt 16.256 gangbare melkveehouders, die samen 1,6 miljoen koeien houden en jaarlijks 14.000.000.000 kg melk produceren (p. 137). Per bedrijf komt dat neer op een gemiddelde van 98 koeien en 861.220 kg melk. Een krimp van de veestapel met 70% komt dus neer op 30 koeien en 262.500 kg melk per bedrijf.
Pagina 153 geeft de productiekosten per kg melk weer waarbij arbeid, afschrijvingen en onderhoud worden gezien als vaste kosten. De Monitor vermeldt ook ‘overige kosten’, maar splitst die niet verder uit. Ik doe de aanname dat deze overige kosten uiteenvallen in twee derde vaste kosten en een derde variabele kosten. Veevoer en overige kosten voor vee reken ik als variabele kosten.
Zo kom uit op €0,29 aan vaste kosten per kg melk, ofwel gemiddeld €248.675 per bedrijf. Daarbij kom ik per kg melk uit op €0,19 aan variabele kosten, ofwel gemiddeld €162.925 per bedrijf. Als we een eerlijke prijs voor melk gaan betalen blijven de vaste kosten gelijk en verminderen de variabele kosten met 70%. Het kost dan €1,14 om een kg melk te produceren.
Arbeid reken ik als vaste kosten. Dit, omdat ik ervan uitga dat boeren meer uren werken dan ze betaald krijgen en dat melkveehouderijen familiebedrijven zijn die geen externe arbeid inhuren. Als we een eerlijke prijs voor melk betalen op basis van 30 koeien per bedrijf zullen melkveehouders minder hoeven te werken, maar nog altijd een voltijdbaan aan hun bedrijf hebben en mogelijk de hulp van familieleden moeten inschakelen.
Als we een eerlijke prijs voor melk betalen zullen de vaste kosten voor de productie van een kilogram melk na verloop van tijd waarschijnlijk wel lager worden. Dit komt omdat een boer voor 30 koeien minder grasland en een kleinere stal nodig heeft dan voor 98 koeien. Voor nu heb ik dit buiten beschouwing gelaten.
Als de kosten die de zuivelverwerking en supermarkt maken gelijk blijven (p. 155) wordt de gemiddelde eerlijke, duurzame supermarktprijs voor 1 liter melk €1,98, tegenover €0,87 nu.
Verse melk wordt verwerkt in veel producten zoals boter, slagroom, yoghurt, kwark en kaas. Als we een eerlijke prijs voor melk betalen zal de prijs van deze producten waarschijnlijk relatief meer stijgen dan de prijs van een pak melk zal doen: om een kilogram kaas te produceren is bijvoorbeeld al gauw zo’n tien kilogram rauwe melk nodig. Als we naast de in eigen land geproduceerde melk geen zuivel importeren zal er, als we er een eerlijke prijs voor betalen, waarschijnlijk maar de helft van de huidige hoeveelheid zuivel in de winkels liggen omdat er niet meer geproduceerd kan worden.
Wil je dieper mijn berekening in? Download ‘m hier.
Waardeer je mijn werk?
Doe dan een duit in het zakje van de maker ervan…
…of deel mijn zoektocht:
Beeld: Maurice van der Spek