Hoe drie van de vier champignonbedrijven uit Nederland verdwenen

Over de macht van supermarkten en de invloed van Europese subsidies op de markt voor voedsel

Tekst: Maurice van der Spek
Beelden: Stefan Pals & Maurice van der Spek

Bij mij in de supermarkt – ik winkel bij Plus – kost een bakje met 250 gram gewone champignons €0,79, terwijl dezelfde hoeveelheid biologische champignons meer dan het dubbele kost: €1,79.

Een opslag van 30 of 40 procent had ik redelijk gevonden. Maar meer dan het dubbele?

Ik wil weten: hoe kan er zo’n gigantisch prijsverschil bestaan tussen deze twee champignonsoorten die er op het oog hetzelfde uitzien?

Een tipje van de sluier: biologische champignons zijn niet te duur, maar gewone te goedkoop. Supermarkten maakten van champignons een stuntartikel en met behulp van Europese subsidies ondergroeven Poolse kwekers de Nederlandse champignonsector.

Zo verdwenen tussen 2000 en 2015 drie van de vier champignonbedrijven uit Nederland.

Het onderzoek voor deze zoektocht voerde ik uit over een periode van vijf jaar, tussen 2016 en 2021. Hoewel mijn onderzoek in sommige opzichten een momentopname reflecteert roept het actuele vragen op over de relatie tussen supermarkten en hun leveranciers en over de invloed van Europese subsidies op de markt voor voedsel.

Dit is de wereld achter jouw champignons:

Dat is mijn beginvraag. Biologische producten worden iedere stap in de keten een beetje duurder dan hun gangbare tegenhangers. Dit komt omdat ieder aspect van een eindproduct, van grondstof tot verpakking, biologisch gecertificeerd moet zijn. Alles bij elkaar opgeteld kan dat aan het eind van de rit een behoorlijk verschil maken in de prijs die je als consument betaalt. Is dat het waard? Je leest het in deze aflevering.

Te veel om in één keer te lezen? Laat hier je e-mailadres achter en ik stuur je iedere week een aflevering:

  • Dit veld is bedoeld voor validatiedoeleinden en moet niet worden gewijzigd.

Ik ontdek dat biologische champignons duurder zijn met een reden. Maar daarmee is de prijs van gangbare champignons nog niet verklaard. Dus stel ik mijn vraag opnieuw maar andersom: hoe kan het dat gangbare champignons zo extreem veel goedkoper zijn dan biologische?

Te veel om in één keer te lezen? Laat hier je e-mailadres achter en ik stuur je iedere week een aflevering:

  • Dit veld is bedoeld voor validatiedoeleinden en moet niet worden gewijzigd.

Na jaren van omstreden arbeidsomstandigheden begint de champignonsector na 2010 uit het dal te krabbelen. Kwekers beweging richting een eerlijke prijs voor champignons met behulp van een zelf opgericht keurmerk voor eerlijke betaling en goede huisvesting van buitenlandse plukkers. Tot supermarkt Jumbo een einde maakt aan die opwaartse ontwikkeling. “Voor altijd” verlaagt de keten de prijs van champignons. Ze zet een trend waar andere supermarkten in volgen.

Te veel om in één keer te lezen? Laat hier je e-mailadres achter en ik stuur je iedere week een aflevering:

  • Dit veld is bedoeld voor validatiedoeleinden en moet niet worden gewijzigd.

Nederlandse champignonkwekers voelen zich bedreigd door hun Poolse collega’s. Die bedreiging is voor een belangrijk gedeelte gestoeld op goedkope arbeidskrachten die Poolse kwekers zouden inhuren uit Oekraïne. Ik bezoek een aantal kwekerijen in het gebied tussen Warschau en Wit-Rusland om uit te zoeken in hoeverre Oekraïense plukkers een concurrentievoordeel creëren voor hun Poolse bazen.

Hoe heeft de Poolse champignonsector in zo’n korte tijd zo groot kunnen groeien? En welke rol spelen Europese subsidies en de inleen van Oekraïense arbeidskrachten daarbij? Die vragen stel ik op het Poolse ministerie van landbouw.

Ik keer terug naar productiegroepmanagers Damian Stasiuk en Łukas Kiwala om hen het hemd van het lijf te vragen over de subsidies die zij ontvingen. Onderwijl laat een medewerker op het Poolse ministerie van landbouw mij het exacte bedrag weten dat champignonkwekers uitbetaald kregen in de jaren 2007-2013.

Krystian Szudyga, voorzitter van de Poolse vereniging voor champignonkwekers, vindt het simplistisch om te denken dat Poolse kwekers Nederlandse collega’s de afgrond in joegen met behulp van Europese subsidies en goedkope Oekraïense arbeid. Hij stelt dat door heel Europa champignonkwekerijen werkkampen zijn en hun eigenaren de voornaamste gevangenen, omdat ze zo weinig verdienen. Het échte probleem, zegt Krystian, ligt bij de handelaren en supermarkten. Zij verkopen champignons voor minstens twee keer zoveel als ze ze inkopen. Ik luister geboeid maar kan een vreemd lachje bij de dingen die Krystian vertelt, niet negeren.

Is het gerechtvaardigd dat Brussel de ene regio subsidieert ten koste van de andere en welke verantwoordelijkheid hebben supermarkten bij het bepalen van hun inkoopprijzen? Dat zijn de belangrijkste vragen die mijn zoektocht over de prijs van champignons oproept. De uitkomst van die zoektocht, lees je hier.