Boeren staan onder grote financiële druk door de prijzen die we hen via de supermarkt betalen. Dat klopt niet: na zuurstof, slaap en drinkwater is eten onze belangrijkste levensbehoefte. In de aanloop naar de verkiezingen ben ik dus benieuwd wat politiek Nederland te zeggen heeft over een eerlijke waardering van de Nederlandse boer. Hoe denken politici een eerlijke prijs te realiseren voor de makers van ons eten? En moeten we een eerlijke prijs enkel verwachten van politiek ingrijpen, of dragen wij als burgers ook een verantwoordelijkheid? Een overzicht van de standpunten van de grootste partijen van Nederland.
VVD
“Boeren zijn hardwerkende ondernemers die zorgen voor ons voedsel. Zij verdienen waardering, ruimte en ondersteuning om te innoveren, zodat zij kunnen kiezen voor emissiearm ondernemen, overstappen naar andere vormen van landbouw, bijvoorbeeld om de biodiversiteit te vergroten, of stoppen als zij dat willen.
De oplossing ligt niet in het simpelweg wegzetten van boeren als vervuilers. De boeren zijn niet een onderdeel van het probleem maar een onderdeel van de oplossing. We moeten volop inzetten op innovatie zodat er ruimte blijft voor boeren om te ondernemen en we ondertussen de uitstoot van vervuilende stoffen verminderen. Dan levert de boer dezelfde waardevolle bijdrage aan ons voedsel en onze economie, maar met minder nadelen voor natuur, mens en milieu.
Duurzaam produceren mag zich uiten in de prijs die boeren voor hun product ontvangen. De VVD blijft zich hierbij inzetten voor betaalbare boodschappen en keuzevrijheid voor iedereen. Boeren die investeren in innovatieve systemen en technieken om emissies terug te dringen kunnen rekenen op financiële ondersteuning van de overheid.
Daarnaast wil de VVD de ongelijke machtsverhoudingen in de sector tegengaan. We versterken de positie van de boer tegenover supermarkten, waarbij een goed verdienmodel voor de boer mogelijk is. De Autoriteit Consument en Markt ziet erop toe dat boeren en tuinders eerlijke prijzen ontvangen van afnemers voor producten waar bovenwettelijke eisen aan zijn gesteld, bijvoorbeeld op het gebied van dierenwelzijn. Ook passen we de mededingingswetgeving aan zodat meer samenwerking in de land- en tuinbouw mogelijk is.”
Waarom ik méér wil betalen voor mijn eten
De boer kan niet rondkomen van de prijs die we hem via de supermarkt betalen. Maar welke politicus durft ons die spiegel voor te houden?
PVV
“De PVV is blij met onze boeren. Zij zorgen voor ons eten zoals melk, kaas en vlees.
Maar ze moeten het zwaar ontgelden. De regelzucht, ook afkomstig uit Brussel, is compleet doorgeslagen, ingewikkeld en oneerlijk. Onder het mom van milieu, natuur
en klimaat wordt de Nederlandse boerenstand vakkundig de nek omgedraaid: hardwerkende gezinnen en gezonde familiebedrijven gaan kapot. De zelfverzonnen ‘stikstofcrisis’, die het halve land op slot heeft gezet, was en is voor de boeren de druppel: meerdere keren stond het Malieveld in Den Haag vol met protesterende boeren. Ze zijn boos en maken zich zorgen over hun toekomst – en terecht.
Maar er wordt niet naar ze geluisterd. Sterker nog: zelfs het leger wordt op ze afgestuurd. De PVV is wél trots op onze boeren en schrapt alle overbodige regelgeving – om te beginnen de doorgeslagen stikstofregels rond een niet-bestaand stikstofprobleem.
We zijn voor een gecontroleerde afbouw van de bio-industrie op de lange termijn. Maar dat kan alleen als we onze boeren niet de nek omdraaien. Zij moeten niet gedwongen worden voorop te lopen om vervolgens weggeconcurreerd te worden door boeren in andere landen die de kantjes eraf lopen.”
CDA
“Het CDA vindt dat boeren een eerlijke prijs moeten krijgen voor hun producten. Daarom zetten wij hun verdienmodel bovenaan de politieke agenda. Zonder een goed verdienmodel heeft iedere nieuwe stip op de horizon geen enkele zin. Boeren zorgen ervoor dat niemand zich vandaag zorgen hoeft te maken over het eten van morgen en daar hoort een betere en eerlijke waardering tegenover te staan. We moeten vertrouwen en ruimte geven aan het vakmanschap van boeren zelf, en langjarige duurzaamheidsdoelstellingen vastleggen in plaats van extra regels.
In dit licht wil het CDA een voedselscheidsrechter als marktmeester tussen boeren, groothandel en consumenten. We stimuleren korte ketens, transparantie over de herkomst van voedsel en kiezen voor de oprichting van ketencoöperaties: het samenvoegen van meerdere schakels in de voedselketen in één bedrijf dat de winst eerlijk verdeeld over die schakels. In Europees verband zetten we ons in voor een lagere btw op groenten en fruit dat in Europa is geteeld; het bestaande Omschakelfonds van investeringskredieten wordt uitgebreid met een risico- en transitiefonds; en we willen dat jonge boeren eerder aanspraak kunnen maken op het jongeboerenfonds, zodat zij sneller investeringen kunnen doen en het aantrekkelijker wordt om een boerenbedrijf over te nemen.
Wat wij zien is dat de markt voor duurzame (en dus duurdere) producten te klein is. Daarom leiden initiatieven van boeren om nog duurzamer te werken dan ze al doen nog te vaak tot hogere kosten en lagere opbrengsten. Zolang de markt zelf niet in staat is om een eerlijke prijs te waarborgen vinden wij dat de overheid mede aan zet is. Daarom blijven wij werken aan een eerlijke prijs waarin de kosten voor verduurzaming worden meegenomen.”
op zoek naar de makers
Laat je je e-mailadres achter? Dan houd ik je op de hoogte van mijn zoektocht.
D66
“D66 wil de omslag naar kringlooplandbouw maken. Een waardering naar de inzet op dit gebied is dan ook erg belangrijk. Zonder de boer geen omslag. Alle schakels moeten betrokken worden bij het proces van omschakeling, van supermarkten tot handel tot boer.
Voor D66 is het dan ook erg belangrijk dat de Nederlandse boer een eerlijke prijs krijgt voor zijn/haar product. Boeren zitten vast in een systeem van schaalvergroting. Wij vinden dat boeren juist met minder dieren een betere boterham zouden moeten kunnen verdienen. Daarom heeft D66 de afgelopen jaren voorstellen gedaan om met de hele sector – en met de supermarkten in het bijzonder – afspraken te maken om tot kringlooplandbouw te komen, waarbij het verdienmodel van de boer centraal staat.
D66 wil dat supermarkten en andere ketenpartners standaard een duurzaamheidsrapportage maken waaruit duidelijk wordt in welke mate een supermarkt of verwerkend voedselbedrijf bijdraagt aan een duurzaam en eerlijk voedselsysteem, inclusief een eerlijke prijs voor de boer. Door onze inzet op dit gebied werkt de minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit momenteel aan een standaard voor jaarlijkse rapportage door supermarkten en andere ketenpartners.
Daarnaast is D66 van mening dat zowel overheid als consument verantwoordelijkheid heeft voor het realiseren van een eerlijke prijs. Omdat we met elkaar hebben gekozen voor kringlooplandbouw en sturing hierbij vereist is, vindt D66 het noodzakelijk dat de overheid weer meer een marktmeesterrol gaat spelen. Daarom kiest D66 onder andere voor een standaard duurzaamheidsrapportage, een vleesheffing gedifferentieerd naar diersoort zodat de vervuiler betaalt en een verlaging van btw op groene en fruit. Die maatregelen geven de consument de benodigde sleutels in handen voor het maken van de juiste keuze.”
GroenLinks
“Bij GroenLinks zien we dat boeren geen eerlijke prijs betaald krijgen voor hun product. Sterker nog, ze werken vaak onder de kostprijs. Dat is niet goed en dat moet veranderen. GroenLinks vindt het vreemd dat de Nederlandse agrarische sector behoort tot een van de beste ter wereld, maar dat onze boeren nauwelijks kunnen leven van hun harde werken. We zien het als onze plicht om daar wat aan te doen.
Daarom, maar ook omdat we vinden dat ons landbouwsysteem niet meer in het ecosysteem aarde past, willen we de landbouw anders vormgeven. We willen het landbouwsysteem circulair maken. Dat ligt zo simpel nog niet, maar een van de wegen naar zo’n circulair systeem is het financieren van natuurinclusieve landbouw: boeren betalen voor het beheren van natuurgebieden. Daarnaast willen we als overheid een gezonde leefomgeving creëren voor onze burgers en gezond eten betaalbaar maken. Daarom schaffen we de btw op groenten en fruit af en verhogen we de btw op vlees.
Tot slot vinden we dat consumenten zelf ook een verantwoordelijkheid dragen, maar weten we ook dat het enorm ingewikkeld is om te achterhalen of je eten verantwoord is geproduceerd. Om nog maar te zwijgen over de kleding die je draagt, het huis waar je in woont en de kilometers die je aflegt – het is simpelweg onhaalbaar om dit allemaal in kaart te brengen. Daarom zeggen wij: zorg dat er fatsoenlijke producten op de markt komen. Zo hoeft niet iedere individuele consument verantwoordelijkheid te nemen op dit terrein.”
Mijn eerste stap naar een eerlijke en duurzame prijs voor melk
Hoeveel zou een liter melk mij moeten kosten om ervoor te zorgen dat de boer financieel gezond en met zorg voor de aarde kan ondernemen?
SP
“De SP ziet dat bijna iedereen in de voedselketen, van supermarkt tot diervoerproducent goed kan verdienen, behalve de primaire producent: de boer zelf. Dit zorgt ervoor dat zij vaak met heel lage marges moeten werken en dus ook nauwelijks ruimte hebben voor de investeringen die ik er nodig zijn in het kader van bijvoorbeeld de stikstofcrisis.
Een eerlijkere prijs bewerkstelligen kan op een aantal manieren: bijvoorbeeld een verbod op verkoop beneden de kostprijs in de supermarkt, zoals dat ook in andere landen bestaat. Landbouwsubsidies moeten primair gericht zijn op vergroening, en daarnaast zal de overheid moeten betalen voor zaken als landschapsbeheer (vergoedingen voor bijvoorbeeld houtwallen en akkerlanden) en wateropvang.
Uiteindelijk zal de productie duurzamer en regionaler worden. Voor boeren zijn verschillende modellen denkbaar: sommige boeren zullen gaan voor biologische productie, anderen zullen zelf meerwaarde toevoegen aan hun producten (denk aan zelf kaas of ijs maken), anderen produceren streekproducten en verkopen die al dan niet via een boerderijwinkel, en weer anderen kunnen het boerenbedrijf combineren met een nevenfunctie zoals een camping of zorgboerderij.
Zeker is wel: als het gaat om vlees en zuivel is bulk produceren tegen een zo laag mogelijke kostprijs een aflopende zaak. Daarvoor zijn in Nederland de grondprijzen en de bevolkingsdichtheid te hoog.”
PvdA
“De Nederlandse landbouwsector is uit balans. Al meer dan 70 jaar wordt de veehouderij grootschaliger, met te veel dieren op een te klein oppervlak. Het gevolg is dat de grenzen zijn overschreden van wat ons land aankan. De stikstofcrisis komt daaruit voort.
Een belangrijk onderdeel van ons plan om de sector weer in balans te krijgen is daarom een Nationaal Strategisch Plan. Boeren, milieuorganisaties, overige bedrijven in de voedselketen en overheden schrijven samen een ontwikkelplan voor het platteland, waarbij natuurinclusieve landbouw wordt gestimuleerd en boeren een nieuw perspectief krijgen op eerlijke, hogere prijzen.”
Hoe de partij boeren een nieuw perspectief wil bieden op eerlijke, hogere prijzen blijft mij, zelfs na herhaaldelijk bellen en e-mailen, een raadsel. Het enige wat de partij erover schrijft is dit: “We geven steun aan boeren die overstappen op duurzamer landbouw, zoals precisielandbouw, en boeren die investeren in een duurzame voedselvoorziening. Subsidies stimuleren diervriendelijke en klimaatneutrale landbouw, met een eerlijke opbrengst voor de boer.”
ChristenUnie
“De Nederlandse boer krijgt te weinig voor zijn product. Daardoor is hij of zij gedwongen tot schaalvergroting en intensivering. Dit model is onhoudbaar en moet stoppen. De ChristenUnie wil samen met de boeren de omslag naar kringlooplandbouw maken, en zorg dragen voor hun verdienmodel. Er was vanuit burgers veel steun voor de boerenprotesten en Nederlandse boeren hebben prachtige producten en een goed verhaal te vertellen. Alle reden voor de borst vooruit dus.
De ChristenUnie wil dit verdienmodel faciliteren met een landbouwakkoord tussen alle ketenpartijen, van bank tot boer tot supermarkt. Zo’n landbouwakkoord legt afspraken vast over een duurzaam en eerlijk verdienmodel. Daarbij willen we een supermarktheffing invoeren, waarvan de opbrengst direct teruggaat naar boeren die verduurzamingsmaatregelen nemen.
De ChristenUnie vindt het belangrijk dat burgers een eerlijke prijs betalen voor hun eten en vindt dat de overheid dat moet faciliteren – want de markt gaat het niet doen. Naast de supermarktheffing willen we daarom dat supermarkten de consument meer informatie gaan verstrekken over wat een boer verdient op een product. Ook moeten supermarkten worden gestimuleerd om lokale en duurzame producten zoveel mogelijk aan te prijzen, bijvoorbeeld door het op ooghoogte neer te zetten en uitleg te geven over de herkomst van een product.”
Partij voor de Dieren
“In plaats van landbouwexport als doel, helpen we boeren omschakelen naar regionale en echt duurzame productie, waarin de menselijke maat en boerenvakmanschap weer de ruimte krijgen. We beschermen boeren, zelfstandig ondernemers en werknemers in ons deel van de wereld én in ontwikkelingslanden tegen oneerlijke concurrentie en steeds hogere prijsdruk van buitenaf.”
Bovenstaande lees ik in het partijprogramma. Hoe de partij boeren wil helpen wordt niet goed duidelijk, behalve door de inzet van subsidies. “We slaan de weg in naar een duurzame, plantaardige toekomst. Om te beginnen krimpt het aantal dieren in de veehouderij met 75%. We gebruiken onder meer de Europese landbouwsubsidies om boeren te helpen omschakelen naar duurzame plantaardige voedselproductie.” Per e-mail vroeg ik de partij om verduidelijking over haar kijk op een eerlijke waardering voor de boer, maar helaas zonder resultaat. De partij is telefonisch niet bereikbaar.
Tot slot lees ik dat gezonde plantaardige voeding goedkoper wordt. “De btw op groente en fruit gaat naar het nultarief. De maatschappelijke kosten van dierlijke producten worden doorberekend in de prijs.”
Waardeer je mijn werk?
Doe dan een duit in het zakje van de maker ervan…
…of deel mijn zoektocht:
Voor dit artikel baseerde ik me op gesprekken met persvoorlichters, correspondentie met beleidsmedewerkers, de verkiezingsprogramma’s van partijen en de ‘ongemakkelijke kieswijzer’.
Beeld: Maurice van der Spek