517. Dat is het aantal Nederlandse bedrijven dat in het jaar 2000 champignons kweekte. In 2015 waren er daar nog 127 van over, een afname van 76 procent. Vandaag de dag blijven zo’n 100 bedrijven actief. Hoe kan het dat in slechts vijftien jaar tijd drie op de vier champignonbedrijven uit Nederland verdwenen?
Dit is de tweede aflevering van mijn zoektocht. Naar het overzicht.
In het kort
Tot een aantal jaar geleden was Nederland Europa’s grootste champignonproducent. Daar kwam verandering in toen Poolse kwekers Nederlandse inhaalden. Nederlandse kwekers kwamen onder grote financiële druk te staan en een flink aantal wendde zich tot omstreden arbeidsconstructies en uitbuiting van plukkers om niet ten onder te gaan aan steeds lagere verkoopprijzen.
Eind 2016, zo richting de feestdagen, maak ik een afspraak bij een champignonkweker in het zuiden van ons land. De man, midden vijftig, geeft leiding aan een team dat voornamelijk bestaat uit Poolse arbeidskrachten. Hij komt op me over als een ervaren agrariër, iemand die weet waar hij over praat. Uit angst voor represailles door klanten wil hij met me praten, maar alleen als ik zijn naam niet opteken. Terwijl zijn werknemers de derde ‘vlucht’ oogsten – een champignonbed wordt geoogst in drie rondes, genaamd vluchten – trekken wij ons terug in de kantine voor een kop sterke thee.
Tekst loopt door onder foto
Tot een aantal jaar geleden was Nederland Europa’s grootste champignonproducent. Maar daar verandering in. “Met behulp van Europese subsidies begon de Poolse champignonsector te groeien”, vertelt mijn geïnterviewde. “Tot op het punt dat Polen Europa’s grootste exporteur van gangbare champignons werd in 2015.”
Tekst loopt door onder grafieken
Hoeveelheden weergegeven in tonnen. Bron: FAOSTAT. Sinds 1974 heeft Polen geen data over champignonproductie meer verstrekt aan FAOSTAT. De reden hiervoor is onduidelijk. Sinds dat jaar worden productiedata geschat door experts (dit zijn de afgeronde datapunten, te zien door er met je muis overheen te bewegen) of berekend aan de hand van de FAO toerekeningsmethode (imputation method). Houd hier dus rekening mee bij het interpreteren van deze cijfers. Hoewel de data over Polen niet accuraat zijn heb ik ze gepubliceerd omdat ze een globaal beeld geven van de ontwikkeling van de champignonproductie in het land. De groei die hier wordt weergegeven komt overeen met de vertelling van Krystian Szudyga, de voorzitter van de Poolse vereniging voor champignonkwekers, die je later ontmoet.
Bron: CBS. Eerdere data is niet beschikbaar bij het CBS.
Marktaandelen in percentages. Bron: Groupement Européen des Producteurs de Champignon.
Goedkope arbeid
“Naast subsidies uit Brussel kunnen Poolse kwekers rekenen op zeer goedkope arbeid”, beweert mijn gesprekspartner. “Uit Oekraïne, want Poolse arbeidskrachten werken in Nederland. Nederlanders willen dit werk – champignons snijden – niet meer doen. Zes of zeven jaar geleden plaatsten wij onze laatste advertentie. We kregen niet één reactie. De mentaliteit is veranderd, jongeren werken liever voor iets minder geld op betere tijden in de supermarkt.”
Volgens mijn geïnterviewde ligt concurrentie uit Polen ten grondslag aan de duikvlucht die de sector nam. Er komen verhalen naar buiten over grootschalige uitbuiting van arbeidskrachten. Waar Nederlandse kwekers jarenlang een stempel drukten op de Europese markt ontmoeten ze nu Poolse kwekers. Met name in Duitsland stapt men over van Nederlandse op Poolse champignons.
op zoek naar de makers
Laat je je e-mailadres achter? Dan houd ik je op de hoogte van mijn zoektocht.
De kweker schenkt mijn thee bij. “De druk werd zo groot dat bedrijven óf moesten stoppen óf met een antwoord moesten komen op goedkope champignons uit Polen. Tot voor kort konden we ons aanbod altijd kwijt, maar dat ligt nu anders. Niet om het goed te praten, maar als sector hebben we arbeidsconstructies bedacht om te besparen op loonkosten.”
“Zelf heb ik altijd met reguliere uitzendbureaus gewerkt. Maar door arbeidskrachten op een andere manier te verlonen kwamen collega-ondernemers soms wel €0,20 tot €0,25 onder mijn kostprijs uit. Dat creëerde scheefgroei.”
Tekst loopt door onder foto
Misstanden bij 20 procent kwekers
Dit verhaal moet ik verder uitzoeken. Ik ontdek dat het ministerie van Sociale Zaken al in 2009 stelde dat er veel mis was bij champignonkwekerijen en betrokken uitzendbureaus. Het Interventieteam Champignons van de Inspectie Sociale Zaken en Werkgelegenheid controleerde in de jaren 2012-2015 zo’n 200 bedrijven. In 20 procent van de gevallen bleek sprake te zijn van misstanden.
Directeur Ruth Clabbers van de inspectie: “Er zijn [in 2015] iets minder overtredingen, maar een aantal overtreders is heel hardnekkig. Soms zie je dat een kweker onder een andere naam verder gaat, of dat ze via buitenlandse bedrijven werknemers in dienst nemen.” Bestuurder Henry Stroek van vakbond CNV noemt de sector in een interview “absoluut nog niet wit, eerder grijs.”
Mijn anonieme geïnterviewde ziet de zaken genuanceerder. “Ik ben geen rechter dus ik weet niet of het oneerlijke concurrentie is. Maar als ik met die Bulgaarse mensen praat… Zij waren heel gelukkig met hun loon. Twee à drie keer hoger dan wat ze in Bulgarije verdienen, alleen lager dan de Nederlandse norm.”
Waardeer je mijn werk?
Doe dan een duit in het zakje van de maker ervan…
…of deel mijn zoektocht:
In de volgende aflevering:
Hoe de Nederlandse champignonsector ten onder ging (deel 2)
Na jaren van omstreden arbeidsomstandigheden begint de champignonsector na 2010 uit het dal te krabbelen. Een zelf opgericht keurmerk voor eerlijke betaling en goede huisvesting van buitenlandse plukkers doet de sector bewegen richting een eerlijke prijs voor champignons. Tot supermarkt Jumbo een einde maakt aan die opwaartse ontwikkeling. “Voor altijd” verlaagt de keten de prijs van champignons. En zet een trend waar andere supermarkten in volgen.